شاهنامه خوانی «حسین علی» در قهوه خانه فشند ! 

احمد بهمنی

به طور کلی «قهوه خانه» محلی است که افراد برای نوشیدن چای، قهوه، کشیدن قلیان و صرف غذا به آنجا می آمدند. اما قهوه خانه از این بابت اهمیت خاصی پیدا می کرد که افراد (مردان)، از اقشار مختلف اغلب در هنگام عصر پس از کار روزانه آنجا جمع می شدند و بحث های روزمره را مطرح می کردند و علاوه بر ارتباط تمامی افراد و حل مشکلات آنها، محلی برای استراحت و کانونی فرهنگی محسوب می شد. قهوه خانه در روستای فشند از توابع شهرستان ساوجبلاغ را می توان به دو صورت دسته بندی کرد: الف) از دید محل؛ ب) از دید صاحب قهوه خانه یا قهوه چی. در نوشته زیر - از آنجا که اطلاعات هنوز کامل نشده اند - ترکیبی از این دو عامل به عنوان شناسه قهوه خانه معرفی شده است. پس از معرفی قهوه خانه ها، در پایان مروری بر فعالیت هایی که در یک قهوه خانه انجام می شده، صورت گرفته است.

- قهوه خانه رستم

موقعیت: بین پل فلزی فعلی و چو چشمه، نبش باغ نوروز. حدود پنجاه سال پیش برپا شده و تا حدود سی سال پیش برقرار بوده است. در این تاریخ بر اثر سیل تخریب شده و قهوه چی آن، رستم، در قهوه خانه یاور به کار ادامه می دهد. این قهوه خانه در کنار محلی که با عنوان «سنگر» معروف بوده، قرار داشته است. منظور از سنگر پایگاه بوده است، که در واقع در این محل (سنگر)، ایستگاه مینی بوس، و محل توزیع شیر نیز قرار داشته است. کمی بالاتر، در کنار «چو چشمه» پاتوق جوانان بوده است. بنابراین این قهوه خانه دارای اهمیت استراتژیک بوده.

- قهوه خانه آسیاب جوی

موقعیت: کنار آسیاب جوی، رو به رودخانه. تاریخ فعالیت: حدود پنجاه سال پیش این قهوه خانه یک قهوه خانه تابستانی یا ییلاقی به حساب می آمده که توسط «کدخدا رجب» اداره می شده است.

- قهوه خانه راسته کوچه

موقعیت: در تقاطع راسته کوچه طالقانی. این قهوه خانه نیز از لحاظ موقعیت زمانی در همان زمان قهوه خانه آسیاب جوی فعال بوده و توسط کدخدا رجب اداره می شده است، اما از آنجا که موقعیت آن داخل ده بوده، قهوه خانه زمستانی محسوب می شده است.

- قهوه خانه یاور

موقعیت: روبروی مدرسه «انگرماله» در محل پاساژ (که تا حدود 2 سال پیش محل پاساژ برقرار بود.) این قهوه خانه پر رونق ترین قهوه خانه پشند بوده که متعلق به یاور نصرتی بوده ­است، دست حسین قهوه چی (حسین درویش) بوده که بعدها و پس از تخریب قهوه­خانه رستم، رستم ایمانقلی به عنوان قهوه چی در آنجا مشغول شد.

- دیگر قهوه خانه ها

در بالا محل فشند هم یک قهوه خانه بود به نام «سنگر بالا» که توسط وجی اداره می شد. نزدیک به مغازه اوستا رمضان هم یک قهوه خانه بود که توسط حسین قهوه چی اداره می شد.

قهوه خانه محلی برای استراحت ذهنی و دیدار دوستان بوده افراد (در واقع مردان)، آنجا جمع می شدند، قلیان می کشیدند و چای می خوردند. از آنجا که پشند (فشند) روستای گذری نبود و در قهوه­خانه ها اغلب اهالی جمع می شدند، غذاهای مفصل داده نمی شد و غذا معمولاً محدود به یک نیمرو می شد... در قهوه خانه افراد مختلف اعم از کشاورز، گله دار، مالک، رعیت، میرآب و کدخدا نیز بودند که برخی امور اجتماعی اهالی، نظیر قرعه کشی توزیع آب و اختلافات بین مردم رفع و رجوع می شد. در قهوه خانه شاهنامه خوانی بسیار رواج داشته و افرادی (مثل حسین علی) که صدایی رسا داشتند و داستان ها را حفظ بودند، با آب و تاب داستان ها را روایت می کردند. البته شایان ذکر است که شاهنامه خوانی مثل خواندن کتاب های دیگر از جمله امیر ارسلان رومی، شیرویه نامدار و جوهری در شب نشینی ها و شب چره ها هم مرسوم بوده است.

منبع: وبلاگ پشند، مصاحبه شوندگان: کاظم بهمنی، عالم تاج انوشه پور.